"Ik heb mijn hart een stukje moeten sluiten"

"Ik heb mijn hart een stukje moeten sluiten"

30 juni 2022 om 14:00 door Karin, Maud 0 reacties

bij ons.png

Secundair trauma bij zorgen voor uit huis geplaatste kinderen

Met mijn hart geopend begon ik mijn leven als gezinshuisouder. De eerste kinderen waren nog klein, maar het trauma was van hun gezichtjes af te lezen. Hun blik op overleving, hun hart gesloten. Door mijn opleiding en werkervaring heb ik al best wat kennis en vaardigheden opgedaan over trauma. Ik geloof echt dat onvoorwaardelijke liefde de basis is van herstel, naast alle methodisch in te zetten mogelijkheden. Na een recent afscheid merkte ik pas hoe moe ik eigenlijk was: moe van het goed willen doen en het willen herstellen van alles wat moeilijk is voor het kind en zijn ouders. Als pleegouders zelf klachten krijgen, kan dat op secundaire traumatisering wijzen.

Als ik met andere pleeg- of gezinshuisouders praat, hoor ik herkenning in uitspraken als “mijn voelsprieten zijn net zo lang geworden als die van het pleegkind, als zij iets in de andere kamer doet, hoor ik het”, “zijn verhalen over de zelfmoord van zijn vader waren zo levendig dat ik het voor me begon te zien,” en “ik ging dromen over het seksueel misbruik van mijn pleegkind.” Zelf denk ik soms dat je je hart misschien een stukje moet kunnen sluiten of op zijn minst moet kunnen verdragen dat je hart kwetsuren oploopt.

In de zorg voor pleegkinderen ligt secundaire traumatisering op de loer. In Amerikaanse literatuur wordt dit ook wel ‘empathy based stress’ genoemd: stress die je krijgt van het meeleven met de ander. Stress die kan uitgroeien naar posttraumatische stresskenmerken.

Trauma

Een kind begint zijn leven in de buik als een onbeschreven blad, met zijn hart open en klaar om zich te hechten. Een baby’tje dat opgroeit in een thuissituatie die sensitief en responsief op hem reageert, ontwikkelt duizend nieuwe hersenverbindingen per seconde.

In de eerste levensjaren ontwikkelen kinderen zich enorm snel. Van baby naar brabbelende, voorzichtig stappende dreumes, tot een kind dat met zijn rugtas de basisschool inloopt. Met open hart en voldoende vertrouwen om vriendschappen te sluiten en zich te ontwikkelen tot zelfstandige volwassene.

Bij (chronisch) getraumatiseerde kinderen gaat dit anders. Soms al tijdens de zwangerschap is er sprake van stress en onveiligheid, zodat het baby’tje al met veel stress ter wereld komt. Of het kind groeit op met onvoorspelbare, onbeschikbare of zelfs agressieve ouders. Het kind leert daarvan dat volwassenen niet te vertrouwen zijn. Ook ontwikkelen zij een negatiever zelfbeeld, want ze worden niet gezien, niet gehoord en niet erkend. Het kind leert zijn emoties van pijn en verdriet te onderdrukken, en bouwt hiermee een muurtje om zijn hart. Het verliest zijn onbevangenheid, wordt alert en wantrouwend naar de buitenwereld. Het moet overleven.

Zorgen voor getraumatiseerde kinderen

Dit zijn kinderen die we veel tegenkomen in een pleeggezin of gezinshuis. Jonge overlevertjes die hebben geleerd voor zichzelf te zorgen, die de controle over hun leven dus niet uit handen durven te geven. Kinderen die het niet gewend zijn dat volwassenen onvoorwaardelijk van hen houden, beschikbaar zijn en voor hen zorgen. Als zij zich eenmaal veilig voelen, gaan ze vaak praten over nare dingen uit het verleden. Na de stabilisatiefase komen de trauma’s los en kunnen ze verwerkt worden. Dit zijn vaak heftige verhalen met herbelevingen en triggers die ook voor degenen die voor het kind zorgen heftig en zelfs traumatiserend kunnen zijn. Pleegouders kunnen zich machteloos gaan voelen in de zorg voor het kind, het gedrag lijkt alleen maar te verergeren en het wordt niet altijd gezien door hulpverleners of buitenstaanders.

Secundair trauma

Het zorgen voor kinderen met zo’n voorgeschiedenis vraagt kennis over hoe het brein van getraumatiseerde kinderen werkt en vaardigheden om een kalm brein te houden en kinderen te helpen reguleren. Tegelijkertijd vraagt het ook alertheid op zelfzorg van de opvoeder. Hulpverleners en opvoeders kunnen symptomen van uitputting van mededogen en secundaire stress ervaren. Bij uitputting van mededogen kan het zijn dat de eigen empathie van opvoeders op een gegeven moment op raakt en dat ze last krijgen van klachten als frustratie, stress en burn-out. Maar het kan ook zijn dat ze zelfs klachten ontwikkelen die op een trauma lijken. Als opvoeders zelf klachten krijgen als nachtmerries, onrust, oververmoeidheid, herbelevingen of als ze te gericht zijn op triggers van het kind, kan er sprake zijn van secundaire traumatisering.

Zowel pleegouders als hulpverleners moeten hier alert op zijn bij zichzelf en de ander. Het voorkomen van deze klachten vraagt om goede zelfzorg. Carina van Kregten, EMDR-therapeut en mede-ontwikkelaar van de training ‘zorgen voor getraumatiseerde kinderen’ legt dit uit aan de hand van de metafoor van het zuurstofmasker. Bij de start van een vlucht drukt de stewardess ouders op het hart eerst hun eigen zuurstofmasker op te zetten, omdat ze anders niet meer goed voor hun kind kunnen zorgen. Met getraumatiseerde kinderen in huis sta je vierentwintig uur per dag aan, dus een concreet en goed zelfzorgplan is hierbij belangrijk om het vol te kunnen houden.

Vijf tips voor zelfzorg en preventie

  • Zorg voor kennis en handvatten over trauma en de invloed daarvan op het kind en de omgeving. Veel pleegzorgorganisaties bieden trainingen traumasensitief opvoeden aan.
  • Zorg voor voldoende slaap. Slaap is een natuurlijke balansbrenger. Vanuit een uitgeruste toestand lukt het beter om situaties met een kalm brein aan te gaan en te relativeren.
  • Zoek steun bij mensen die vertrouwd zijn, maar ook bij hulpverleners. Praat over je ervaringen en over de emoties die de ervaringen bij je oproepen en zoek hulp wanneer je ‘nare plaatjes’ ontwikkeld hebt.
  • Ga op zoek naar respijtzorg. Zorgen voor getraumatiseerde kinderen is ingewikkeld en vraagt alles wat je in huis hebt. Af en toe even niet te hoeven zorgen is belangrijk.
  • Maak een vitaliteitsplan met rustmomenten. Denk niet alleen aan een vrije dag of vrij weekend, maar ook aan kleine rustmomentjes door de dag heen. Wat zijn je energielekken? Waar krijg je energie van?

Richtlijn trauma

Recent is de nieuwe richtlijn signaleren van traumagerelateerde problemen voor professionals geschreven, om trauma te leren herkennen. De richtlijn gaat in op welke psycho-educatie en ondersteuning belangrijk is voor het kind, ouders en andere professionals. Als laatste worden er ook tips gegeven over het toeleiden naar de juiste hulpverlening.

Richtlijn over trauma voor jeugdhulp en jeugdbescherming vind je op www.richtlijnenjeugdhulp.nl.

Door Karin Zanin, redactielid BIJ ONS en gezinshuisouder, met specialisatie in observatie en stabilisatie van (chronisch) trauma, en Maud Verhoofstad, redactielid van BIJ ONS, pleegouder, vertrouwenspersoon en mantelzorgmakelaar.

BIJ ONS - thuis in een gezin

Dit verhaal verscheen eerder in BIJ ONS. Dit magazine verschijnt twee keer per jaar en staat boordevol met verhalen, achtergronden, interviews en columns over pleegzorg. Je leest het magazine hier:

MAGAZINE BIJ ONS

Wil je de nieuwe BIJ ONS in je mail ontvangen zodra er een nieuw magazine verschijnt? Neem gratis een abonnement door je hier in te schrijven: 

ABONNEREN

BIJ ONS NVP COVER 1 Februari 2022 300 dpi

Reacties

Plaats een reactie

Sluiten